محدودیت منابع آب شیرین در جهان و افزایش روزافزون مصرف، موجب کشیده شدن آب به عرصة رقابت کشورها و گروههای مختلف شده و آب ایفاگر نقش اساسی در شکل‌دهی به روابط اجتماعی- سیاسی میان گروههای اجتماعی می‌باشد. در قرن بیست و یکم کمبود آب به عنوان با ارزش‌ترین منبع در زندگی بشر، موجب تهدید معاش بسیاری از انسان‌ها در کشورهای مختلف به ویژه در مناطق خشک جهان شده و نیاز روزافزون به آب، تغییر الگوهای مصرف، آلودگی، ازبین رفتن منابع طبیعی و توسعه بیابان‌ها بشر را به سوی بحران جهانی آب سوق داده است. به طوری که برخی معتقدند که جنگهای آینده و خشونت‌های مدنی و اجتماعی عمدتاً از کمبود منابع آب و مواد غذایی ناشی خواهد شد و حتی با توجه به چالش‌هایی که در این زمینه متوجه حکومت‌ها خواهد بود، کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل معتقد است: «بحران آب در دنیا یک بحران حکمرانی است نه بحران کمیابی آب». در سال ۱۹۹۵نایب رئیس بانک جهانی نیز اعلام داشت که «جنگهای آینده بر سر آب خواهد بود، نه نفت». شاخه‌ای از علم جغرافیای سیاسی که به مطالعة نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاس‌های مختلف می‌پردازد، هیدروپلیتیک نامیده می‌شود. ایران به عنوان یکی از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان در منطقه خاورمیانه، از جمله کشورهایی است که با بحران آب مواجه است و این مسئله یکی از اصلی‌ترین عوامل محدود کننده توسعه کشور در دهه‌های آینده به شمار می‌رود و مسائل و مشکلات بالقوه و بالفعل قابل توجهی را برای کشور به دنبال خواهد داشت. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای، هیدروپلیتیک ایران را به ویژه از جنبه پراکنش جغرافیایی نواحی بحرانی در حال حاضر و همچنین در افق سال ۱۴۰۴ و سند چشم‌انداز، براساس «شاخص تنش آب» مورد بررسی قرار می‌دهد.
یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به روند افزایش جمعیت و همچنین افزایش مداوم مصرف سرانه آب در کشور، سرانه آب تجدید شونده در حال حاضر حدود ۱۸۰۰ مترمکعب است که در حال نزدیک شدن به «آستانه بحران» یعنی کمتر از ۱۷۰۰ مترمکعب می‌باشد و در حال حاضر تعداد ۱۱ استان کشور در مرحله پایین‌تر از آستانه مذکور می‌باشند. در سال ۱۴۰۴ نیز سرانه آب تجدید شونده کشور به ۱۵۳۰ مترمکعب خواهد رسید و تعداد ۱۳ استان در مرحله بحران آب قرار خواهند گرفت و در این میان وضعیت استان تهران با سرانه ۱۰۰ مترمکعب به مراتب بدتر خواهد شد.
دکتر حسین مختاری هشی- استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه اصفهان
منبع: فصلنامه ژئوپلیتیک ـ سال نهم، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۲ صص ۸۳- ۴۹
برگرفته از: وبلاگ دکتر حسین مختاری هشی
برای دریافت مقاله کامل بصورت پی دی اف روی لینک زیر کلیک کنید.
