علل افزایش مصرف آب شرب در کلان‌شهرهای ایران

علل افزایش مصرف آب شرب در کلان‌شهرهای ایران

دکتر هدایت فهمی، پژوهشگر برجسته و دلسوز منابع آب چنین می گوید:

 

 

هر ساله در آغاز تابستان موضوع برنامه ریزی‌های تامین و مدیریت آب شرب و بهداشتی برجسته و مورد بحث و نقد قرار می‌گیرد و برنامه‌هایی برای تامین و مصرف بهینه، فرهنگ‌سازی و استفاده از ابزارهای قیمتی به عنوان بخشی از مدیریت آب کشور مطرح می‌گردد. استفاده از سازوکارهای تشویقی و تنبیهی مشترکان آب می‌تواند تا حدودی موثر باشد. اما میزان اثرگذاری این برنامه‌ها با وجود کم آبی 11 ساله کشور نسبت به مصرف بویژه در کلانشهرهایی نظیر تهران، به دلیل عدم اطلاع رسانی و هشدار مناسب چندان موثر نبوده است.
 سه دلیل اصلی باعث افزایش مصرف آب شرب در کشور گردیده است

1)تصور غلط مردم مبنی‌بر مناسب بودن بارش‌ها و پشت سر گذاشتن خشکسالی 
 بارش‌های اخیر و سیلاب‌ها باعث شده که احساس عدم نیاز به صرفه جویی در مردم ایجاد شود. تصور عمومی این است چون بارش‌های امسال خوب بوده است، پس مدیریت مصرف آب در اولویت قرار ندارد. این در حالی است که ۵۰ تا ۶۰ درصد آب شرب کلان شهرها از منابع زیرزمینی تامین می‌شود. بارش‌های امسال اگر چه خوب بود، اما نتوانست منابع آب زیرزمینی را بهبود دهد.

2) ماندگاری گرما و استقرار جبهه هوای گرم 
از لحاظ علمی پیدایش، پایداری و استقرار هوای گرم بصورت زیر قابل توضیح است. پایداری حرارتی در دوره گرم سال ظاهر می‌شود و در پایداری حرارتی تمام سطوح زیرین میانی و زیرین وردسپهر (تروپسفر) گرم می‌شود. پایداری‌های حرارتی با توسعه و نفوذ پرفشار جنب‌حاره‌ای بر روی ایران آغاز می‌شود و با رسیدن این پرفشار جوی آرام ظاهر می‌شود و سبب عدم عبور توده‌های هوای مرطوب از این سد نیرومند مستقرشده می‌گردد و مانع از ورود آن به جو ایران می‌شود. در تابستان‌ هسته رودباد جنب‌حاره‌ای در عرض جغرافیایی ۴۳ درجه شمالی  و خارج از اتمسفر ایران مستقر می‌شود و ارتفاع آن ۲۰۰ هکتوپاسکال است. در این حالت سرعت رودباد کاسته شده و حداکثر سرعت در هسته رودباد ۲۵ متر برثانیه خواهد بود هسته رودباد جنب‌حاره‌ای در شمال دریای خزر مستقرشده و شرایط برای نفوذ بادهای غربی و چرخنده‌های بادهای میانی از بین می‌رود در نتیجه استقرار پشته رودباد روی ایران دمای بالا در گستره کشور تجربه خواهد شد .
این وضعیت باعث افزایش دو  پدیده تبخیر - تعرق و مصارف آب شرب و بهداشتی شده است:

الف) افزایش تبخیر و تعرق 
افزایش دما سبب افزایش تبخیر و تعرق شده بطوریکه به ازای هر دو درجه افزایش دما حدود یک درصد تبخیر و تعرق افزایش می‌یابد. به عبارت دیگر چنانکه دمای متوسط کشور دو درجه افزایش پیدا کند، متوسط تبخیر و تعرق کشور در طول سال ۲۸ میلیارد مترمکعب بیشتر می‌شود.

ب) افزایش مصارف آب شرب و بهداشتی
مدیریت مصرف آب تنها محدود به دوره خشکسالی و کم‌آبی نیست و حتی در بارش‌های مناسب نیز باید در مدیریت مصرف آب جدی بود.  مصرف روزانه سه میلیون و 5۰۰ هزار مترمکعب آب برای تهران یک تهدید به‌شمار می‌رود و پایتخت کشور با عبور از خطوط سه میلیون مترمکعب در روز دچار یک چالش و مشکل جدی خواهد شد. در شرایط اخیر مصرف آب شرب چهار درصد افزایش داشته است در حالی افزایش جمعیت این مقدار نبوده است. این در حالی است که میزان مصارف شرب خیلی بیشتر از میانگین جهانی است و در شمال شهر تهران، مصرف آب تا دو برابر میانگین جهانی هم می‌رسد.
به هر حال ظرفیت آب سدها فقط برای مصرف شرب استفاده نمی‌شود و برای بخش صنعت و کشاورزی هم باید از آن‌ها استفاده می‌شود. بنابراین نمی‌توان به این دلیل که بارندگی‌ها زیاد بوده و ظرفیت آب سدها افزایش پیدا کرده ، افزایش مصرف آب را توجیه عقلانی کرد. شهروندان حتماً باید صرفه‌جویی را در دستور کار قرار دهند، گر چه بارندگی امسال دو برابر نسبت به سال گذشته و نسبت به متوسط دراز مدت 40 درصد بیشتر بوده، اما این میزان بارش پیامدهای خشکسالی ۱۱ ساله را جبران نکرده است.
بارندگی امسال میزان حجم ذخیره سدهای کشور را افزایش داد و تا ۸۲ درصد حجم مخازن را پر کرد اما بارندگی‌ها مشکل کمبود آب کلان شهرها را حل نکرده است. البته این میزان حجم ذخایره سدها به طور میانگین است و در برخی مناطق کمتر و در برخی مناطق بیشتر است.
حجم متوسط سالانه مصارف آب شرب و بهداشت در کشور  حدود هفت میلیارد متر مکعب است که از این میزان 40 درصد از طریق آب‌های سطحی و 60 درصد از طریق آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود.
در کلان شهرها مصرف آب حتماً باید به میزان مصرف متوسط جهانی برسد. متوسط مصرف شرب و بهداشت در مقیاس جهانی ۱۴۰ لیتر به ازای هر نفر است که این میزان در ایران خیلی بیشتر شده و بین ۲۱۰ تا ۲۵۰ لیتر است که در برخی نقاط مثل شمال شهر تهران بیشتر می‌باشد و حتی به ۳۰۰ لیتر هم رسیده است.
درواقع وقتی سخن از صرفه‌جویی می‌شود ، هدف کم‌مصرفی آب نیست بلکه درست و بهینه مصرف‌کردن آن است که از اصلی‌ترین نیازهای مدیریت آب کشور در حال حاضر است. الگوی مصرف بهینه برای هر خانوار در کشور  تا 12 تا ۱5 متر مکعب در ماه است و چنانچه بیش از این مصرف داشته باشند، مشمول هزینه‌های پلکانی خواهند شد. در شرایط فعلی کشور این مسئله بار اقتصادی زیادی به خانواده‌های کم درآمد تحمیل می‌کند. پس بهتر است که مردم صرفه‌جویی را در دستور کار خود قرار دهند و برای شست‌وشوهایی مثل ماشین، استخر و باغچه‌ها از آب شرب استفاده نکنند.
مردم باید صرفه‌جویی آب را جدی بگیرند. اگرچه متاسفانه برخی از مشترکان آب شهری همچنان از آب شرب برای شستن خودرو، شستن معابر و پارکینگ استفاده می‌کنند. با وجود این‌که تولید آب شرب در کلان شهرها هزینه بسیار زیادی دارد بطوریکه هزینه تمام شده هر مترمکعب آب شرب در کلان شهرها بیش از 1500تومان می باشد، در حالیکه مشترکان به ازای هر مترمکعب ۶۰۰ تومان پرداخت می‌کنند. این یارانه پنهان غیرهدفمند باعث شده که مشترکان کلان شهرها علاقه چندانی به صرفه‌جویی نشان ندهند.
مصرف آب کلان شهری کشور هر ساله رو به افزایش است و بحران کم‌آبی آینده کشور را تهدید می‌کند و تا افق ۱۴۱۰ و با افزایش 100 میلیونی جمعیت کشور تامین آب شرب و بهداشتی سالم‌ به یک بحران جدی تبدیل خواهد شد.
 دمای کلیه استان‌های کشور در تیرماه سال جاری بالاتر از حد نرمال بود.  بررسی‌ آمار ثبت شده در ایستگاه‌های هواشناسی نشان می‌دهد که در تیرماه امسال دما در تعدادی از شهرها و ایستگاه‌ها رکورد آمار سال‌های گذشته را زده است، به طوری که از ابتدای تابستان تاکنون کرمان با دمای ۵۳ درجه سلسیوس و اردبیل با پایین‌ترین دما د ۲.۹ درجه سلسیوس به عنوان گرم‌ترین و خنک‌ترین استان‌ها ارزیابی می‌شوند.
در سال جاری، برخی نقاط کشور وقوع موج گرمایی را تجربه کرده است. موج گرمایی به وضعیت دمایی گفته می‌شود که طی پنج روز پی‌درپی، دما حداکثر پنج درجه افزایش یابد.  علاوه بر این در بسیاری از مناطق کشور، دمای شبانه هوا در برخی شهرها، کمینه دما نسبت به متوسط بلندمدت افزایش قابل توجهی داشت.

3) اطلاع رسانی و هشدار مناسب
همچنین در خصوص ارتقای آگاهی عمومی و اطلاع رسانی در خصوص ضرورت مدیریت تقاضا و اعمال مدیریت بهینه مصرف در شرایط ترسالی در کلیه بخش‌های مصارف باید برنامه‌های جدی‌تری در نظر گرفته شود.
مجموعه این دلایل باعث شده تا مصرف روزانه آب شرب و بهداشت در کشور رکوردزنی کند. بر این اساس، تبیین، ترویج، استقرار مدیریت تقاضا و مصرف ضروری است.
مدیریت تقاضا آب: مدیریت تقاضا بعنوان یکی از مولفه‌های اصلی مدیریت به‎هم پیوسته منابع آب مجموعه‌ای از تمهیدات و فعالیت‌های غیر سازه‌ای، مدیریتی و سازه‌ای با مشارکت کلیه دست اندکاران و ذینفعان به منظوراف‍زایش بهره‌وری آب با رویکرد توسعه پایدار می‌باشد.
مدیریت مصرف آب: مدیریت مصرف مجموعه‌ای از تمهیدات و اقدامات غیر سازه‌ای و سازه‌ای مشتمل بر اصلاح ساختار مصرف آب، کاهش تلفات و مصارف غیرضروری از طریق جلوگیری از نشت و تبخیر، بکارگیری فناوری بهینه‌سازی مصرف آب، روش‌های کم آبیاری، افزایش بهره‎وری آب با استفاده از بهینه‎سازی سایر نهاده ها در مراحل تولید می‌‌باشد.  مدیریت مصرف آب بخشی از مدیریت تقاضای آب می‌باشد.
ابزارهای مدیریت تقاضای آب در چهار دسته ابزار خلاصه می‌شود: ابزارهای فنی، ابزارهای اقتصادی، ابزارهای فرهنگی و ابزارهای قانونی و ساختاری

1- ابزارهای فنی

- تعیین شاخص‌ها و استانداردهای کارآیی و بهره‌وری منابع آب و خاک به منظور ارزیابی افزایش بهره‌وری از این‌ منابع کاهش تلفات و محدود کردن مصارف غیرضروری با ابزارهای مناسب

- کاهش درصد آب بدون درآمد و هدر رفت آب در شبکه توزیع آب شرب

- اعمال سیستم‌های توزیع آب متناسب با شرایط اقلیمی و نوع مصرف آب

- استفاده‌ازسیستم‎های‌دوگانه‌ توزیع‌آب‌شرب و غیرآشامیدنی در مراکز جمعیتی

- تحویل حجمی آب و استفاده از سامانه سنجش مناسب

- استفاده از روش‌های مناسب بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی، ذخیره، توزیع و انتقال آب

- تهیه و تدوین سند ملی الگوی مصرف بهینه آب در کلی بخش‌های مصارف

2- ابزارهای اقتصادی

- ارزش‌گذاری آب

- تعیین تعرفه‌های ‌آب مصرفی در بخش‌های مختلف‌ مصرف

- کمک‌های تشویقی جهت بهینه‌سازی مصرف آب

- کمک‌های تشویقی برای خرید لوازم کم‎مصرف آب شرب

- جریمه و اضافه پرداخت برای آلوده کردن آب

- تشویق مصرف آب‌های نامتعارف

- تخفیف مالیاتی برای تجهیزات استفاده‌ مجدد یا تصفیه فاضلاب‌ها

- دریافت اضافه بهای پلکانی برای مصارف بیش از الگوی مصرف بهینه

 
3- ابزارهای فرهنگی

- گسترش آگاهی عمومی در خصوص حفاظت و  بهره‌برداری

- بهینه از منابع آب درجهت افزایش بهره‌وری از آب و توسعه پایدار

- توسعه فن‌آوری و تحقیقات با ویژگی‌های: کاربردی، بوم‌سازگار، مقرون به صرفه و مبتنی بر نیازهای فعلی و آتی

 - ظرفیت‌سازی و تربیت نیروی انسانی

- دستیابی به روش‌ها و فناوری نوین جهانی

- ایجاد زمینه‌های مشارکت ذینفعان در مدیریت بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و ترویج دانش بازیافت و بازچرخانی آب

 
4- ابزارهای قانونی و ساختاری

- اعمال محدودیت‌ها، سهمیه‌بندی‌ها، ممنوعیت و جیره‌بندی آب در شرایط بحرانی

- تقویت نظام تخصیص و حسابرسی منابع و مصارف آب

- تدوین قوانین، ضوابط، آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و شیوه‌نامه‌های لازم جهت اعمال مدیریت تقاضا

- اصلاح ساختار مصرف آب کشور

- استفاده از مکانیزم شواری عالی آب و کارگروه ملی سازگاری با کم آبی

- اعمال مدیریت آب در چارچوب حوضه‌های آبریز

در پایان توجه به این نکته ضروری است که در برخی مناطق کلان شهرها عدم تاثیرپذیری کاهش مصرف آب با افزایش قیمت را نشان می‌دهد. به این ترتیب پدیده " عدم کشش تقاضای آب" باعث می‌شود که قیمت گذاری آب پلکانی به تنهایی سیاست موثری برای ایجاد انگیزه برای کاهش مصارف شرب نخواهد بود، لذا بکارگیری هماهنک همزمان کلیه سازوکارهای مدیریت تقاضا الزامی است.

 

دانش فنی کشت گیاه شورپسند «سالیکورنیا» به بخش خصوصی منتقل شد

با تجاری سازی دستاورد مهم محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در زمینه تکثیر گیاه شورپسند سالیکورنیا، بخش هایی از اراضی شور استان های هرمزگان، بوشهر و کرمان به همت بخش خصوصی زیر کشت این گیاه خواهد رفت.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت جهاد کشاورزی به نقل از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، قرارداد اعطای لیسانس غیر انحصاری حق استفاده از دانش فنی تولید و استقرار گیاه سالیکورنیا در اراضی شور استان های هرمزگان، بوشهر و کرمان و فروش ۵۰۰ تا هزار کیلو گرم بذر گیاه سالیکورنیا به مدت ۱۵ سال همزمان با جشنواره تقدیر از پژوهشگران و فناوران برتر وزارت جهاد کشاورزی به امضای دکتر نیراعظم خوش خلق سیما، رییس پژوهشگاه و حسام شمس الدینی لری نایب رییس شرکت آیسان صنعت سام رسید.

دکتر نیراعظم خوش خلق سیما، رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و مجری طرح جامع کشاورزی هالوفیت مبنا (سالیکورنیا) در این زمینه اظهار داشت:در حال حاضر ۸۰۰ میلیون هکتار از اراضی دنیا تحت تأثیر شوری است و منابع آب شیرین به کم تر از ۲.۵ درصد در دنیا کاهش یافته است. با توجه به مشکلات تغییرات اقلیم، متاسفانه بخش عظیمی از اراضی و آب های کشور به سمت شور شدن پیش می روند و براساس اعلام سازمان خواروبار جهانی در سال ۲۰۰۰ میلادی وسعت خاک های شور ایران با شوری متوسط حدود ۲۵.۵میلیون هکتار و با شوری بالا در حدود ۸.۵ میلیون هکتار است.

وی با بیان این که با استفاده از روش های شورورزی و فناوری های نوین، خاک و آب شور دیگر نمی تواند مانعی برای کشاورزی باشد، کشت و تولید گیاهان هالوفیت از جمله سالیکورنیا در خاک­ها و آب‌های شور را یکی از راهبردهای کارآمد برای فائق آمدن بر چالش کشت و زرع در مناطق دارای خاک و آب شور عنوان کرد و گفت: کشت انبوه گیاه سالیکورنیا علاوه بر تامین بخشی از علوفه و خوراک دام مورد نیاز کشور که در حال حاضر ۹۰ درصد واردات آن صورت می­گیرد در تولید روغن خوراکی و سایر فرآورده های زیستی و همچنین جلوگیری از فرسایش بادی خاک و کاهش ریزگردها که مشکل بسیاری از مناطق کشور است موثر خواهد بود.

رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با اشاره به روند اجرای طرح تولید گیاه شورپسند سالیکورنیا در پژوهشگاه اظهار داشت: کشت سالیکورنیا از سال ۱۳۹۴ به صورت آزمایشی در بعضی از نقاط کشور آغاز شده و تاکنون حدود ۱۵۰ هکتار از اراضی شور کشور با موفقیت زیر کشت این گیاه رفته است.

به گفته وی، سالیکورنیا گیاهی اصطلاحا گوشتی است که قابلیت کشت در زمین‌های غیر زراعی و آبیاری با آب دریا، پساب و زهاب را دارد و پس از برداشت علاوه بر تازه خوری و مصرف به عنوان چاشنی غذا همراه با سالاد و کنسرو به صورت فرآوری شده نیز قابل استفاده است.

خوش خلق سیما اضافه کرد: سالیکورنیا به دلیل برخورداری از مواد معدنی مانند منیزیم، پتاسیم، مس، آهن، منگنز و روی در زمره غذاهای «فراسودمند» به حساب می آید و به دلیل برخورداری از ۷۸ درصد اسید چرب غیر اشباع، امکان استحصال روغن با کیفیت مطلوب خوراکی و به دلیل برخورداری از ویتامین های آ و سی و خواص آنتی اکسیدان، ضدباکتریایی و ضدقارچی قابلیت مصرف در فرآورده های مختلف غذایی، آرایشی، بهداشتی و دارویی را نیز دارد.

وی اظهار داشت: از هر هکتار مزرعه سالیکورنیا ۱۷ تا ۲۶ تن جرم بیولوژیک و بین سه تا چهار تن نمک گیاهی حاصل می شود که منبع درآمد خوبی برای کشاورزان و دامداران با استفاده از زمین های غیرزراعی و آب های شور و نامتعارف مثل آب دریا یا پساب استخرهای پرورش میگو است. با توسعه کشت سالیکورنیا و دیگر گیاهان شورپسند علاوه بر افزایش درآمد کشاورزان فرصت های شغلی زیادی در مناطقی از کشور که کشت سایر ارقام زراعی ممکن نیست ایجاد می شود و اقتصاد این مناطق که بعضا مبتنی بر قاچاق است در مسیر تولید رونق می گیرد.

رییس پژوهشگاه بیوتکنولوزی کشاورزی در پایان با بیان این که کشت گیاه سالیکورنیا با موفقیت در مناطق ساحلی بوشهر، چابهار، گرگان و چند منطقه در استان آذربایجان غربی انجام شده؛ جلوگیری از طغیان نمک در دریاچه ارومیه و حاشیه دریای عمان را از دیگر قابلیت­های این گیاه معرفی کرد وی ابراز امیدواری کرد با انتقال دانش فنی تولید این گیاه به بخش خصوصی زمینه گسترش کشت سالیکورنیا و دیگر ارقام گیاهان شورپسند در مناطق مستعد سراسر کشور فراهم شود.

فائو ابزار ماهواره‌ای جدیدی به کشورهای کم آب برای تقویت بهره‌وری کشاورزی ارائه کرد

 

FAO Water Productivity Open Access Portal (WaPOR)

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ابزار جدیدی را ارائه کرد که با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین فن‌آوری‌های ماهواره‌ای امکان اندازه‌گیری موثر استفاده از آب کشاورزی، به ویژه درکشورهای کم‌آب از جمله ایران را فراهم می‌کند.

به گزارش دفتر نمایندگی فائو در جمهوری اسلامی ایران، این سازمان با راه اندازی«پورتال بهره‌وری آب با دسترسی آزاد» (FAO Water Productivity Open Access Portal) از داده‌های ماهواره‌ای لحظه-به-لحظه بهره می‌گیرد تا از این طریق کشاورزان محصولات زراعی قابل اتکاتر تولید کرده و سیستم‌های آبیاری خود را بهینه سازند.

بر اساس این گزارش، با استفاده از«پورتال بهره‌وری آب با دسترسی آزاد» (WaPOR) بر روی اینترنت می‌توان تحلیلی مشروح از میزان آب استفاده شده در سیستم‌های کشاورزی را ملاحظه نمود و شواهدی تجربی درباره اینکه چگونه می‌توان از میزان آبی معین بیشترین بهره‌وری را برد، تولید کرد.

این گزارش می‌افزاید، در بخش اعظمی از قرن گذشته، میزان مصرف جهانی آب – که قسمت عمده‌ای از آن صرف کشاورزی می‌شود – از نرخ رشد جمعیت بالاتر رفته و در برخی مناطق نزدیک به شرایط بحران شده است.

«پورتال بهره‌وری آب بادسترسی آزاد» با ارزیابی داده‌های ماهواره‌ای و تولید نقشه با استفاده از قدرت پردازش گوگل‌ارث (Google Earth) نشان می‌دهد که به ازای هر متر مکعب آب مصرفی چه مقدار زیست‌توده و محصول تولید می‌شود. این نقشه‌ها هر 10 روز یکبار بروزرسانی شده و می‌توان آنها را با وضوح 30 تا 250 متر مشاهده کرد.

این برنامه از روش تصاویر بر مبنای پیکسل برای تولید نقشه‌های جامعی استفاده می‌کند که کاربری بهتر منابع طبیعی را تسهیل می‌کند. کارشناسان توسعه کشاورزی با استفاده از این داده‌های لحظه-‌به‌-لحظه می‌توانند به کشاورزان در دستیابی به محصولات کشاورزی قابل اتکاتر یاری رسانده و ابزار معیشت‌ کشاورزان را بهبود بخشیده و پایدارتر سازند.

گروه فن‌آوری اطلاعات فائو و کارشناسان آب و خاک این آژانس تخصصی سازمان ملل «پورتال بهره‌وری آب با دسترسی آزاد» را طی یک پروژه 10 میلیون دلاری با حمایت مالی دولت هلند طراحی کرده‌اند. این پروژه با هدف تحت پوشش قرار دادن کشورهایی که با کم‌آبی فیزیکی یا زیرساختی در آفریقا و خاورمیانه مواجه بوده و یا به زودی دچار بحران می شوند، انجام شده است.

«پورتال بهره‌وری آب با دسترسی آزاد» تبخیر و تعرق را اندازه‌گیری می‌کند. « تبخیر و تعرق» یکی از مراحل کلیدی در چرخه طبیعی آب بوده و شامل آبی است که مستقیما با تبخیر وارد اتمسفر شده و یا پس از حرکت درون گیاهان و تبدیل شدن به بخاری که از شاخه‌ها و برگ‌ها خارج گشته، به اتمسفر باز می‌گردد.  

این ابزار می‌تواند ارزیابی‌های مشروحی برای پایش عملکرد مجموعه مشخصی از برنامه‌های آبیاری، پشتیبانی از طرح‌های مدرن‌سازی و نیز کمک به اطمینان از اینکه بهسازی‌ها منجر به دسترسی همه کاربران آب به خدمات آبی مطمئن‌تر، باصرفه‌تر و سازگارتر با تغییرات فزاینده اقلیمی شود؛ ارائه کند.

حسابداری آب به عنوان یکی از ابزار ضروری‌ بالاخص در مناطق کم‌آب، به صورت فزاینده‌ای ترویج می‌شود. این رویکرد شامل ارزیابی منسجم در دسترس بودن منابع آبی است که باید با عوامل اقلیمی ترکیب شده و نیازمند اعمال حق عادلانه– بالاخص تخصیص آب برای کاربری‌های خانگی و صنعتی و نیز برای خدمات گسترده‌تر اکوسیستمی است.

شایان ذکر است، فائو در حوزه تدوین چارچوب‌های مناسب حسابداری و حسابرسی آب مشاوره های فنی به کشورهای عضو ارائه می‌کند.

بر اساس برآوردهای فائو، به ازای هر یک سانتی‌گراد افزایش دما، 7 درصد از جمعیت جهان با کاهش 20 درصدی یا بیشتر منابع تجدیدپذیر آب روبرو می شوند. لذا فائو بر بهبودمدیریت منابع آب به عنوان یکی از حوزه‌های حیاتی در بسیاری از برنامه‌های ملی سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش آثار آن، در راستای عمل به توافق اقلیمی پاریس، تاکید دارد.

 

خبر برگرفته از سایت فائو

بحران آب در سیستان هامون و خشکسالی

 

بحرانِ آب چیزی نیست جز همان نومیدی از زندگی، نهفته در چشم‌های بی‌اشتیاقِ پیرزن.

 

برگرفته از توئیتر 

https://twitter.com/RoustaZr/status/883180010718326784

 

کشاورزی، نخستین متهم تخریب منابع آبی جهان

سلامت نیوز: کره زمین عملاً در حال خشک شدن است. هزاران دریاچه و رودخانه پیوسته ناپدید می‌شوند. دریاچه چاد در مرز بین چاد و نیجر اکنون تنها چهار درصد مساحت خود را حفظ کرده است. بزودی ممکن است این دریاچه فقط روی نقشه‌ها باقی بماند. دریاچه آرال، که یکی از بزرگ ترین پیکره‌های آبی داخل سرزمینی جهان بود، اکنون تنها جزء کوچکی از چیزی است که 40 سال پیش بود. در 14 ژوئن سال 2015 میلادی ناسا نتیجه مطالعه ای10 ساله را درباره 37 آبخوان بسیار بزرگ جهان منتشر کرد. بنابر این گزارش 21 آبخوان از مجموع این 37 آبخوان به علت پمپاژ بیش از حد آب پیوسته کوچک تر می‌شوند و از میان این گروه سرعت کوچک شدن 13 آبخوان فوق العاده زیاد است. این تحلیل ناسا تأیید می‌کند که منابع آبی زیرزمینی جهان که 35 درصد تمام آب آبیاری جهان را تأمین می‌کنند پیوسته کوچک تر می‌شوند، آن هم با سرعتی بسیار زیاد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران، امروزه 18 کشور جهان که حدود نیمی از جمعیت جهان در آنها ساکن‌اند بیش از حد از آبخوان‌های خود بهره برداری می‌کنند. از میان آنها می‌توان سه کشور بزرگ تولید کننده غلات یعنی چین، هند و ایالات متحده را برشمرد که در مجموع نیمی از تولید غله جهان را بر عهده دارند و همراه با آنها چندین کشور پرجمعیت مانند ایران، پاکستان و مکزیک نیز در همین وضعیت قرار دارند. کمبود آب در دو دسته از کشور‌ها برای جهان حائز اهمیت بسیار است. اول کشور‌های بزرگ تولید کننده اصلی غلات جهان یعنی ایالات متحده، چین و هند، دوم کشور‌های منطقه خاور میانه.

از میان آبخوان‌هایی که بیشترین فشار را تحمل می‌کنند می‌توان به آبخوان عربی که 60 میلیون نفر به آن متکی اند، آبخوان حوضه رود سند که بین هند و پاکستان مشترک است و حدود 200 میلیون نفر از مردم را حمایت می‌کند و آبخوان مورزولا- جدو که بین لیبی و نیجر مشترک است اشاره کرد. تعجبی ندارد که آبخوان هایی که تحت بیشترین تنش قرار دارند آبخوان‌هایی هستند که معمولاً در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده‌اند. از نظر میزان بهره برداری از آب‌های زیرزمینی، سهم هندوستان با برداشت 210 میلیارد متر مکعب در سال از همه کشورهای جهان بیش تر است. این مقدار تقریباً معادل مجموع برداشت 105میلیارد متر مکعبی چین و برداشت 100 میلیارد متر مکعبی امریکا از آب‌های زیرزمینی است. به عبارت دیگر میزان آب آبیاری زیر زمینی مصرفی در هند برابر است با مجموع مصرف چین و ایالات متحده.

سقوط سفره‌های آب زیر زمینی از هم اکنون نیز آینده تولید غله در شمال چین را به خطر انداخته است. بررسی که در سال 2001 میلادی درباره آب زیرزمینی در چین منتشر شد نشان داد که سفره‌های آب زیر دشت شمال چین یعنی ناحیه‌ای که نیمی از گندم و یک سوم ذرت این کشور را تولید می‌کند با سرعت زیاد در حال کاهش بود. اکنون برداشت بیش از حد آب، آبخوان کم عمق منطقه را عمدتاً تهی کرده و کشاورزان را وادار کرده در جست‌و‌جوی آب به آبخوان عمیق منطقه که تجدید شدنی نیست پناه ببرند. سفره آب زیر دشت شمال چین که قبلاً در سی متری زمین بود اکنون در بعضی مناطق به 300 متری سقوط کرده است. چاه‌های کم عمق همگی خشک و رها شده‌اند و کشاورزان ناچار شده‌اند چاه‌های عمیق تری حفر کنند. چین که قریب 4/1 میلیارد نفر جمعیت دارد با کاهش شدید عرضه آب روبه‌روست. در سال 1960میلادی چین 50 هزار دریاچه و رودخانه داشت اما تا سال 2010 تنها 23 هزار از آنها باقی مانده بود.

هرچند کمبود آب چین بسیار جدی است، اما کمبود آب هند از آن هم هشدار دهنده تر است. در هندوستان که جمعیت آن سالانه 19 میلیون نفر رشد می‌کند آبیاری عمدتاً به آب زیرزمینی متکی است و چون در این کشور هیچ محدودیتی برای حفر چاه وجود ندارد کشاورزان تاکنون 27 میلیون چاه در آن حفر کرده‌اند و در مجموع مقادیر بسیار عظیمی از آب زیرزمینی را بیرون می‌کشند. موتور‌های آب که با یارانه‌های سنگین برق از آنها حمایت می‌شود پیوسته سفره‌های آب زیر زمینی را با سرعتی خطرناک پایین می‌برند. در تمام ایالت‌های هند سفره‌های آب زیرزمینی پیوسته سقوط می‌کنند. از میان مهم ترین آنها که بیش تر تحت تأثیر قرار گرفته‌اند می‌توان به پنجاب، هاریانا، راجستان و گجرات در شمال و استان تامیل نادو در جنوب اشاره کرد. در شمال گجرات سفره‌های زیر زمینی آب با سرعت عجیب 6 متر در سال سقوط می‌کنند. در تامیل نادو یعنی ایالتی که 72 میلیون نفر جمعیت دارد سفره‌های آب زیرزمینی در تمام ایالت در حال سقوط اند. دکتر پالانی سامی از دانشگاه کشاورزی تامیل نادو، در سال 2004 اعلام کرد که 95 درصد چاه‌های کشاورزان کوچک که نوعاً چاه هایی کم عمق هستند خشک شده‌اند و بر اثر آن کشاورزی آبی ایالت ظرف یک دهه گذشته حدود 50 درصد کاهش یافته است. بانک جهانی برآورد می‌کند که 190 میلیون هندی به وسیله غله‌ای تغذیه می‌شوند که در اثر بهره‌برداری بیش از حد از آب به دست می‌آید.

در ایالات متحده کشاورزان درمنطقه دشت‌های بزرگ و از جمله در چندین ایالت مهم تولید کننده مانند ایالت تگزاس، اوکلاهوما، کانزاس و نبراسکا بیش از حد از آب‌های زیرزمینی بهره برداری می‌کنند. در این ایالت‌ها آبیاری نه تنها سبب افزایش عملکرد گندم شده بلکه در برخی مناطق به کشاورزان اجازه داده به جای گندم، ذرت که عملکرد بسیار بالاتری دارد بکارند. مثلاً در کانزاس که از قدیم به عنوان بزرگ ترین تولید کننده گندم شناخته شده اکنون تولید ذرت بیش از گندم است. کشاورزی آبی در این ایالت‌ها توسعه پیدا کرده اما آبی که صرف آن می‌شود از آبخوان اوگالالا به دست می‌آید که پیکره آبی زیرزمینی عظیمی است که از نبراسکا به سمت جنوب تا تگزاس کشیده شده است. متأسفانه اوگالالا آبخوانی است فسیلی که آب سال‌های سال قبل در آنجا جمع شده است. میزان تغذیه آن بسیار اندک است و نسبت سرعت بهره برداری بسرعت تغذیه آن 24 به 1 است. آنگاه که این آبخوان تهی شود، چاه‌ها خشک خواهند شد و کشاورزان می‌باید بسته به شرایطی که دارند یا به کشاورزی دیمی بازگردند و یا کلاً کشاورزی را ترک کنند. در تکزاس میزان زمین‌های آبی تحت کشت غلات در سال 1975 به اوج خود رسید و از آن زمان تا کنون دو سوم کاهش یافته و بیشترین کاهش آن در سال‌های اخیر بوده است. در کانزاس مساحت زمین‌های کشاورزی در سال 1982 میلادی به اوج خود رسید و از آن زمان تا کنون 41 درصد کاهش یافته است.

خاورمیانه و بحران آب
منطقه دوم خاورمیانه است. در خاورمیانه نیز کمبود آب بشدت خود را می‌نمایاند. در این منطقه خشک و نیمه خشک تعدادی از کشورها از آبخوان‌های خود چنان بیش از حد بهره برداری کرده‌اند که آبخوان آنها پیوسته سقوط می‌کند و چاه‌های آنها در حال خشک شدن است. با کاهش عرضه آب آبیاری بالاخره در نقطه‌ای از زمان تولید غله نیز رو به کاهش خواهد نهاد و این امر برای آنها عواقب اجتماعی و سیاسی در بر خواهد داشت. از میان کشورهایی که میزان مصرف آب آنها به اوج خود رسیده و محصول غله آنها رو به کاهش نهاده می‌توان از عربستان سعودی، سوریه و یمن نام برد. در هر سه این کشورها کاهش دسترسی به آب منجر به کاهش تولید غلات شده است. تا کنون کشورهای کوچک تری به کاهش تولید غله دچار شده‌اند اما کشورهای بزرگ تری مانند پاکستان که به کمبود آب دچارند نیز خیلی از آنها عقب نیستند. در این منطقه در هیچ کشوری سقوط سفره‌های آب زیر زمینی و کاهش سطح کشاورزی آبی برجسته‌تر از عربستان سعودی نیست، یعنی کشوری که همان اندازه که از نظر نفت غنی است از نظر آب فقیر است. سعودی‌ها بعد از تحریم صادرات نفت در سال 1973 دریافتند که در مقابل تحریم متقابل غله آسیب پذیرند. لذا برای اینکه در تولید گندم خودکفا شوند یارانه بسیار سنگینی را به کشاورزی آبی اختصاص دادند که اساس آن بر تلمبه کردن آب از یک آبخوان زیر زمینی بود. بعد از اینکه عربستان برای مدتی بیش از 20 سال از نظر گندم خودکفا شد سعودی‌ها در سال 2008 اعلام کردندکه آبخوان آنها به طور کلی تهی شده و آنها کشت گندم را هر سال یک هشتم کاهش خواهند داد و در سال 2016 میلادی آن را کاملاً قطع خواهند کرد. اما مدت کوتاهی بعد از آن و به مجرد اینکه آنها ارزش واقعی آب باقی مانده را دریافتند قطع کشاورزی آبی را برای زمان زودتری برنامه ریزی کردند. در سال 2015 سعودی‌ها تمام غله مورد نیاز خود را وارد کردند. آنها پیش‌بینی می‌کنند که سالانه 15 میلیون تن گندم، برنج، ذرت و جو برای تغذیه جمعیت 30 میلیونی خود و گله‌های سریع الرشد دامی و مرغداری‌های بزرگ خود نیاز دارند. عربستان سعودی نخستین کشوری بود که به طور علنی برآورد کرد که تهی شدن آبخوان چگونه و چه زمانی محصول غله آن را کاهش خواهد داد.

سوریه که 22 میلیون نفر جمعیت دارد و رمق آن در اثر جنگ داخلی گرفته شده نیز پیوسته منابع آب زیر زمینی خود را بیش از حد مورد بهره برداری قرار می‌دهد. تولید غله آن در سال 2001 میلادی به اوج خود رسید و از آن زمان تا کنون 32 درصد کاهش یافته است. این کشور نیز شدیداً به غله بیرون از کشور وابسته شده است. در کشور همسایه سوریه یعنی عراق، تولید غله ظرف یک دهه گذشته به رغم تداوم رشد سریع جمعیت کشور در سطح ثابتی باقی مانده است. این کشور نیز اکنون برای تأمین دو سوم از غله مصرفی خود به بازار جهانی متکی است. علاوه بر تهی شدن آبخوان هم سوریه و هم عراق به طور مداوم از کاهش جریان آب رودخانه‌های دجله و فرات نیز رنج می‌برند زیرا کشور ترکیه که در بالادست این دو واقع شده مقداری از آب آن را برای خوداختصاص داده است. در یمن که کشوری است با 24 میلیون نفر جمعیت سفره‌های آب پیوسته قریب 8/1 متر در سال پایین تر می‌رود زیرا میزان مصرف آب بیش از میزان تغذیه آبخوان‌های آن است. این کشور که یکی از سریع الرشد ترین جمعیت‌های جهان را دارد و سفره‌های آب آن در سراسر کشور پیوسته سقوط می‌کند اکنون به یک مورد بحران آبی جهان تبدیل شده است. طی 40 سال گذشته تولید غله کشور قریب 50 درصد کاهش یافته و تا چند سال دیگر مزارع آبی در این کشور به چیزی کمیاب تبدیل خواهند شد و کشور ناچار خواهد بود عملاً تمام غله مورد نیاز خود را از خارج وارد کند. در خاورمیانه عربی، جهان شاهد تقابل بین جمعیتی سریعاً رشد یابنده و منابع آبی است که پیوسته کاهش می‌یابد. برای اولین بار در تاریخ در یک منطقه جغرافیایی، تولید غله در حال کاهش است بدون آنکه در چشم انداز هیچ چیز برای جلوگیری از آن وجود داشته باشد. از آنجا که این کشورها نتوانسته‌اند بین سیاست‌های جمعیتی و سیاست آب خود توازن برقرار کنند اکنون هر روز 9000 نفر جمعیت جدید در این منطقه جویای غذاست و هر روز آب کمتری برای تولید غذا برای این جمعیت وجود دارد.

بحران آب در ایران جدی است
در ایران، کشوری که 79 میلیون نفر جمعیت دارد، در نتیجه کاهش آب بین سال 2012-2007 میلادی و خشکیدگی چاه‌ها، تولید غله 10 درصد کاهش یافت. از آنجا که یک چهارم تولید غله این کشور از راه بهره برداری بیش از حد از آب‌های زیر زمینی به دست می‌آید در چشم انداز تولید آن کاهش بیش تر محصول غله دیده می‌شود. ایران که جمعیت آن سالانه یک میلیون نفر رشد می‌کند نیز با چشم انداز رشد وابستگی به جهان خارج برای تأمین غذا روبه‌روست.

مهاجرت پناهجویان آب در بلوچستان
پاکستان که جمعیت 199 میلیون نفری آن سالانه 4میلیون رشد می‌کند نیز به بهره برداری شدید از آب‌های زیر زمینی خود مشغول است. بخش بزرگی از آب آبیاری آن از سامانه رودخانه سند تأمین می‌شود. اما به نظر می‌رسد در بخش پاکستانی دشت حاصلخیز پنجاب سقوط سفره‌های زیر زمینی تفاوتی با آنچه در آن سوی مرز در هند رخ می‌دهد ندارد. چاه‌های کنترلی که در نزدیکی دو شهر دو قلوی اسلام آباد و راولپندی واقع در شمال شرقی پاکستان حفر شدند نشان داده‌اند که بین سال 1982 و 2000 میلادی سفره‌های آب زیر زمینی پیوسته سقوط کرده‌اند که طیف این سقوط چیزی بین یک متر تا 8/1 متر بوده است. در استان بلوچستان پاکستان سفره‌های زیر زمینی دورو بر پایتخت یعنی شهر کوته پیوسته سالانه 3/3 متر پایین تر می‌روند و به همین دلیل است که این شهر اکنون دیگر آبی ندارد. سردار ریاض خان مدیر سابق مؤسسه تحقیقات نواحی خشک پاکستان در شهر کوته گزارش می‌دهد که از هفت حوضه رودخانه‌ای بلوچستان شش تای آنها منابع آب زیر زمینی خود را کاملاً تهی کرده‌اند و در نتیجه زمین‌های آبی بایر مانده‌اند. تعجبی ندارد که مهاجرت توده‌ای وسیعی اکنون در بلوچستان ایجاد شده که به یکی از بزرگ ترین امواج مهاجرت پناهجویان آب تبدیل شده است. مهاجرتی که تعداد شرکت کنندگان آن به میلیون‌ها نفر سر می‌زند. بانک جهانی می‌گوید: «پاکستان از نظر تنش آبی اکنون یکی از بدترین موقعیت‌های جهان را دارد و این وضعیت به لحاظ رشد سریع جمعیت آن می‌رود تا به کمبود آشکار و همه جانبه آب تبدیل شود.»

چندان که کشاورزی جهان توسعه می‌یابد، نزاع بر سر آب در سطح بین‌المللی مانند آنچه در حوزه رودخانه نیل بین مصر و کشورهای بالا دست جریان دارد روز به روز بیش تر می‌شود. اما در داخل کشورها این رقابت بین شهر‌ها و کشاورزان بر سر آب است که سیاست مداران را به خود مشغول می‌کند. در مناطقی که جریان آب بدون مدعی وجود ندارد و همه منابع آب مدعی دارند، شهر‌ها تنها از طریق بیرون کشیدن آب از دست کشاورزان می‌توانند آب به دست آورند. وقتی شهر‌ها آب را از روستا‌ها گرفتند و روستا‌ها بدون آب ماندند و سفره‌های آب‌های زیر زمینی سقوط کردند، آنگاه کشورها چاره‌ای ندارند جز آنکه کمبود تولید غله آبی خود را از طریق واردات جبران کنند. از آنجا که برای تولید هر تن غله هزار تن آب لازم است واردات غله کارآترین روش واردات آب است. بنابراین معامله بر سر آینده غله در واقع معامله بر سر آینده آب است. بازار آب در واقع در بازار جهانی غله تجسم می‌یابد.
خلاصه آنکه بهره برداری بیش از حد خواه در خاورمیانه باشد یا در دشت‌های بزرگ ایالات متحده امریکا می‌تواند به تهی شدن آبخوان‌ها و کم شدن محصول غله بینجامد. تا کنون تهی شدن آبخوان‌ها عمدتاً در کشورهای کوچک خاورمیانه به‌صورت کاهش محصول غله بروز یافته است. اما اکنون کشورهایی که از نظر اندازه و جمعیت متوسط هستند در سطح جهان مانند ایران، مکزیک و پاکستان به این مشکل دچار شده‌اند. ایران مدتی است اثرات کاهش عرضه آب در اثر مصرف بیش از حد را احساس می‌کند. پاکستان نیز به نظر می‌رسد که به اوج استفاده از موجودی آب خود رسیده است بنابراین دیری نخواهد پایید که به اوج غله خود نیز خواهد رسید. در مکزیک مصرف آب ایستا شده و ممکن است بزودی کاهش یابد.
جهان به آرامی و در سکوت به دورانی وارد شده که در آن آب و نه زمین به عنصر اصلی محدود کننده توسعه عرضه غذا تبدیل شده است. فرضیه‌ای قدیمی می‌گفت که هرگاه زمین کافی وجود داشته باشد آب کافی وجود خواهد داشت. متأسفانه اکنون این فرضیه دیگر کاربرد ندارد.

سلامت نیوز: کشاورزی، نخستین متهم تخریب منابع آبی جهان