هیدروپلیتیک ایران؛ جغرافیای بحران آب در افق در سال 1404 شمسی

محدودیت منابع آب شیرین در جهان و افزایش روزافزون مصرف، موجب کشیده شدن آب به عرصة رقابت کشورها و گروه‌های مختلف شده و آب ایفاگر نقش اساسی در شکل‌دهی به روابط اجتماعی- سیاسی میان گروههای اجتماعی می‌باشد. در قرن بیست و یکم کمبود آب به عنوان با ارزش‌ترین منبع در زندگی بشر، موجب تهدید معاش بسیاری از انسان‌ها در کشورهای مختلف به ویژه در مناطق خشک جهان شده و نیاز روزافزون به آب، تغییر الگوهای مصرف، آلودگی، ازبین رفتن منابع طبیعی و توسعه بیابان‌ها بشر را به سوی بحران جهانی آب سوق داده است. به طوری که برخی معتقدند که جنگ‌های آینده و خشونت‌های مدنی و اجتماعی عمدتاً از کمبود منابع آب و مواد غذایی ناشی خواهد شد و حتی با توجه به چالش‌هایی که در این زمینه متوجه حکومت‌ها خواهد بود، کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل معتقد است: «بحران آب در دنیا یک بحران حکمرانی است نه بحران کمیابی آب». در سال ۱۹۹۵نایب رئیس بانک جهانی نیز اعلام داشت که «جنگهای آینده بر سر آب خواهد بود، نه نفت». شاخه‌ای از علم جغرافیای سیاسی که به مطالعة نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاس‌های مختلف می‌پردازد، هیدروپلیتیک نامیده می‌شود. ایران به عنوان یکی از کشورهای خشک و نیمه خشک جهان در منطقه خاورمیانه، از جمله کشورهایی است که با بحران آب مواجه است و این مسئله یکی از اصلی‌ترین عوامل محدود کننده توسعه کشور در دهه‌های آینده به شمار می‌رود و مسائل و مشکلات بالقوه و بالفعل قابل توجهی را برای کشور به دنبال خواهد داشت. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای، هیدروپلیتیک ایران را به ویژه از جنبه پراکنش جغرافیایی نواحی بحرانی در حال حاضر و همچنین در افق سال ۱۴۰۴ و سند چشم‌انداز، براساس «شاخص تنش آب» مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به روند افزایش جمعیت و همچنین افزایش مداوم مصرف سرانه آب در کشور، سرانه آب تجدید شونده در حال حاضر حدود ۱۸۰۰ مترمکعب است که در حال نزدیک شدن به «آستانه بحران» یعنی کمتر از ۱۷۰۰ مترمکعب می‌باشد و در حال حاضر تعداد ۱۱ استان کشور در مرحله پایین‌تر از آستانه مذکور می‌باشند. در سال ۱۴۰۴ نیز سرانه آب تجدید شونده کشور به ۱۵۳۰ مترمکعب خواهد رسید و تعداد ۱۳ استان در مرحله بحران آب قرار خواهند گرفت و در این میان وضعیت استان تهران با سرانه ۱۰۰ مترمکعب به مراتب بدتر خواهد شد.

 

دکتر حسین مختاری هشی- استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه اصفهان
منبع: فصلنامه ژئوپلیتیک ـ سال نهم، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۲ صص ۸۳- ۴۹

 

برگرفته از:‌ وبلاگ دکتر حسین مختاری هشی

 

برای دریافت مقاله کامل بصورت پی دی اف روی لینک زیر کلیک کنید.

بحران غذایی در ایران در پی بحران خشکسالی و کم آبی و ازبین رفتن سفره های آب زیرزمینی در پیش رو است

ایران هم در تهیه غذای خود به مشکل خواهند خورد

برجسته‌ترین کارشناسان محیط زیست دنیا، هشدار می‌دهند که دنیا بیش از آن که از پایان یافتن‌ نفت نگران باشد، باید از تمام شدن آب بترسد، چرا که اوضاع برای هجده منطقه دنیا و از جمله ایران به مرحله‌ای خطرناک رسیده است.

به گزارش «تابناک» ‌به نقل از گاردین، چاه‌ها در حال خشک شدن است و جدول سطح آب‌های زیر‌زمینی با چنان سرعتی در حال سقوط است که بنا به گفته لستر براون، یکی از مطرح‌ترین تحلیل‌گران منابع آبی دنیا، منابع غذایی خاورمیانه، بخش‌هایی از هند، چین و ایالات متحده در معرض تهدید شدید است.

‌براون، مدیر مؤسسه سیاستگذاری زمین در واشنگتن، مدعی است، هجده کشور دنیا که روی هم رفته بیش از نیمی از جمعیت زمین را تشکیل می‌دهند، با چنان سرعتی به استفاده از منابع آبی خود پرداخته‌اند که منابع آبی آنها تجدید نشده و میزان برداشت محصول ‌‌پیوسته کاهش خواهد یافت.

 

www.earth-policy.org

اما وضعیت در خاورمیانه از همه جا بدتر است؛ عربستان سعودی، سوریه، عراق و یمن از جمله کشورهایی هستند که منابع آبی آنها در حال کاهش است. در این زمینه، عربستان سعودی تصمیم گرفته‌ که تا سال 2016، در مجموع پانزده میلیون تن از گندم، برنج، جو و ذرت مورد نیاز برای تغذیه جمعیت سی میلیونی خود را وارد کند؛ عربستان نخستین کشوری است که میزان واردات غذای مورد نیاز خود در نتیجه کاهش میزان برداشت محصول را آشکارا اعلام می‌کند.

در این باره، براون هشدار می‌دهد که در سطح منطقه‌ای، شکاف بین افزایش جمعیت و کاهش منابع آبی در حال وقوع بوده و برای نخستین بار در تاریخ در یک منطقه جغرافیایی، تولید غلات در حال کاهش است و هیچ راهی برای متوقف کردن این روند وجود ندارد. در نتیجه هماهنگ نبودن سیاست‌های جمعیتی با سیاست‌های بخش آب، هر روز ده هزار نفر به جمعیت خاورمیانه اضافه می‌شود، بدون آن که آبی برای تأمین غذای آنها باشد.

وی همچنین هشدار می‌دهد، از سال 2002 به این سو، تولید غلات سوریه 30 درصد کاهش داشته و تولید عراق از 2004 به این سو‌ 33 درصد کاهش یافته است. ایران نیز در فاصله 2007 تا 2012، 10 درصد از محصول خود را به دلیل کم‌آبی از دست داده است.

«ایران هم‌اکنون نیز‌ در ‌مشکل عمیق آبی است و پیامدهای‌ ناشی از کاهش منابع آبی به خاطر ‌استفاده بیش از اندازه از منابع آبی خود را احساس می‌کند. تولید غلات در یمن در 35 سال اخیر به نصف رسیده ‌و تا سال 2015، زمین‌های کشاورزی در این کشور، تقریبا از بین می‌رود و باید تقریبا همه غذای مورد نیاز خود را وارد کند». در مقاله آقای براون آمده است که اکنون یک چهارم از غلات ایران با استفاده اضافه از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود و با توجه به افزایش سالانه یک میلیونی ایران، این کشور هم در آستانه روزهای بد آبی است.

نگرانی‌هایی نیز در ‌کاهش منابع آبی در ایالات متحده، چین و هند (سه کشور اول تولیدکننده غذای جهان) وجود دارد. در هند 175 میلیون و در چین 130 میلیون نفر با استفاده بیش از حد از منابع آبی تغذیه می‌شوند. در ایالات متحده نیز زمین‌های کشاورزی در ایالت‌هایی با بیشترین رشد جمعیت مانند کالیفرنیا و تگزاس در حال کاهش است. در ایالت تگزاس، سطح زمین‌های زراعی از سال 1975 تا کنون به میزان 37 درصد کاهش یافته است؛ افزون بر این، براون هشدار می‌دهد که کشورهای دیگری نیز در چنین وضعیتی قرار دارند.

 

برگرفته از : guardian.co.uk

ترجمه شده بوسیله تابناک